Przyroda ożywiona znajduje się w zimowym uśpieniu. Większość gatunków roślin pozostaje w stanie spoczynku. Procesy życiowe są silnie ograniczone, jednak zachowane zostają pełne zdolności do życia.

Aby przetrwać niesprzyjające warunki, wiele gatunków zwierząt zapada w stan hibernacji. Dzieje się tak z płazami oraz nietoperzami występującymi w Górach Stołowych. Hibernacja polega na znacznym ograniczeniu metabolizmu, spowolnieniu rytmu serca i tempa oddychania oraz silnym obniżeniu temperatury ciała.

Styczeń to miesiąc o najniższych średnich temperaturach. W tym okresie w Górach Stołowych często zalega znaczna pokrywa śnieżna, utrudniająca zdobywanie pokarmu zwierzętom, które nie zapadają w sen zimowy. Wówczas często zjadają wystające ponad śnieg fragmenty roślin, krzewów i młodych drzew.

W przypadku łagodniejszych zim, krzyżodziób świerkowy może wyprowadzać swoje młode. Samica składa jaja w nietypowym dla naszej szerokości geograficznej czasie, niekiedy nawet w styczniu. W lutym rozpoczynają się pierwsze, wczesne przyloty ptaków.

W połowie lutego może zakwitać leszczyna pospolita i olcha czarna. Jest to sygnał, że w świecie przyrody zaczyna się przedwiośnie, zwane inaczej zaraniem wiosny.

W glebach o dużej zasobności wodnej, przy ujemnych temperaturach powstać może lód włóknisty. Lód taki wyrasta z gleby w formie lodowych igieł i w trakcie wzrostu może uszkadzać korzenie roślin oraz kryjówki małych ssaków.

Zaczynamy obserwować pierwsze symptomy wiosny. Na obszarach podmokłych kwitną śnieżyczki przebiśniegi i śnieżyce wiosenne. Rozpoczyna kwitnienie podbiał pospolity, na drzewach widoczne są nabrzmiałe pąki, pojawiają się także bazie na wierzbach. Niezwykle efektownie wygląda wawrzynek wilczełyko, którego różowe kwiaty rozwijają się przed rozwinięciem liści.

Pomiędzy 20 a 21 marca przypada równonoc wiosenna. Od tego momentu, przez pół roku, biegun północny będzie bliżej Słońca niż biegun południowy, co oznacza, że półkula północna Ziemi będzie mocniej oświetlona. Od równonocy wiosennej dzień na półkuli północnej robi się dłuższy niż noc, a na półkuli południowej krótszy.

21 marca rozpoczyna się kalendarzowa wiosna. Płazy wybudzają się z okresu zimowej hibernacji i rozpoczynają wędrówkę do zbiorników wodnych, aby odbyć tam gody. Na terenie Gór Stołowych pierwsze budzą się żaby trawne, niewiele później ropuchy szare oraz salamandry plamiste, traszki zwyczajne i traszki górskie.

Kwitnienie rozpoczyna pierwiosnek wyniosły. Jego jasnożółte kwiaty zebrane są w baldaszki na szczycie łodyżki. Występuje na wilgotnych łąkach, w zaroślach i lasach liściastych. W medycynie ludowej i zielarstwie roślina ta uchodzi za leczniczą – szczególnie przydatną w leczeniu przeziębień.

W przyrodzie panuje intensywne ożywienie. Zwierzęta, które hibernują w zimie: koszatki, borsuki czy jeże rozpoczynają poszukiwania pożywienia. Zazwyczaj w kwietniu swoje gody kończą płazy żyjące w Górach Stołowych i rozpoczynają tzw. okres troficzny, w którym skupiają się na zdobywaniu pokarmu. Wśród ptaków trwa okres godowy.

W wyższych partiach Gór Stołowych zakwitają na kolor zielonoróżowy kwiaty borówki czarnej oraz białoróżowe kwiaty borówki brusznicy. Oba te gatunki należą do rodziny wrzosowatych, występują na glebach o kwaśnym odczynie. Ich owoce stanowią pożywienie dla wielu gatunków ptaków oraz małych ssaków.

W maju zakwitają głóg oraz jarząb pospolity, a także sosna, świerk i jodła. To również czas, w którym kwitną pełniki europejskie – znane także pod nazwą róże kłodzkie. Nazwa rośliny nie jest przypadkowa – uważane są za symbol ziemi kłodzkiej.

Pomimo coraz cieplejszych dni, w Piekiełku na Szczelińcu Wielkim zalega jeszcze śnieg i lód.  W Piekiełku, czyli szczelinie skalnej o głębokości około 25 metrów panuje specyficzny mikroklimat – jest chłodno i wilgotno. Warunki takie sprzyjają  rozwojowi wielu gatunków mchów oraz porostów.

W tym okresie przychodzą na świat młode jelenia szlachetnego i sarny. Wiele gatunków ptaków wysiaduje jaja lub zaczyna zajmować się opieką nad dopiero co wykluwającym się potomstwem. Wykluwa się wiele gatunków ptaków występujących w Górach Stołowych, wśród nich czeczotka, dzięcioł duży i sóweczka.

W czerwcu zakwita bez czarny – krzew pospolicie występujący w Europie. Jego białe kwiaty wydzielają przyjemny zapach. W tym czasie wiewiórki przechodzą przez okres godowy, który zwykle odbywają w czerwcu po raz drugi (pierwszy w lutym/marcu). Młode przychodzą na świat na przełomie lipca i sierpnia.

Poza obszarami leśnymi Gór Stołowych występuje dziewięć gatunków storczyków – wszystkie one podlegają ochronie gatunkowej. Storczyki, między innymi podkolan biały, listera jajowata czy gółka długoostrogowa zakwitają najczęściej na początku czerwca. Uwaga! W przypadku storczyków obowiązuje całkowity zakaz ich zrywania lub wykopywania.

21 czerwca (w latach przestępnych dzień wcześniej) na półkuli północnej ma miejsce przesilenie letnie. Wtedy promienie słoneczne padają pod kątem prostym na zwrotnik Raka, a na obszarach okołobiegunowych trwa dzień polarny. Na półkuli północnej jest to najdłuższy dzień w roku i oznacza rozpoczęcie lata.

Lipiec to czas, kiedy zakwita lipa drobnolistna. To właśnie od kwitnących w tym okresie lip wzięła się nazwa miesiąca. Jasnożółte kwiaty tego drzewa swoim przyjemnym, słodkim zapachem wabią setki pszczół, które je zapylają. Ze względu na właściwości napotne i przeciwzapalne kwiaty lipy drobnolistnej wykorzystywane są w zielarstwie.

W połowie lipca na wilgotnych obszarach śródleśnych polan oraz skraju lasów dojrzewają owoce jeżyny popielicy. Zazwyczaj czarny owoc jest pokryty charakterystycznym sinym nalotem. Owoce jeżyny są jadalne, mają kwaśny smak. Ze względu na właściwości przeciwzapalne liście z młodych pędów wykorzystywane są w zielarstwie.

Na polanach i łąkach pojawiają się czubajki kanie. W lasach można odnaleźć pierwsze grzyby wielkoowocnikowe. Na obszarach leśnych Gór Stołowych zaobserwować można muchomory czerwone, borowiki szlachetne, podgrzybki brunatne, mleczaje rydze i opieńki miodowe. Niektóre z nich, jak smardz jadalny, objęte są częściową ochroną gatunkową.

Dojrzewać zaczynają owoce czarnego bzu oraz jarząb pospolity. Jest to nieomylny znak zbliżającej się jesieni.

W sierpniu zwierzęta rozpoczynają przygotowania do zimy: zmieniają dietę, jedzą bardzo dużo, aby zgromadzić zapasy tłuszczu. Niektóre z nich zbierają zapasy pożywienia, które wykorzystywane będą w trudnych zimowych miesiącach. Zmianie ulega także sierść, a czasem również jej umaszczenie, jak w przypadku gronostaja, który przybiera białą zimową szatę.

Końcem sierpnia niektóre ptaki rozpoczynają wędrówkę do ciepłych krajów. Do Afryki odlatują bociany czarne i bociany białe, jaskółki dymówki, jaskółki oknówki oraz jerzyki. W kierunku południowej Europy odlatują szpaki zwyczajne, zięby i skowronki. Do Polski natomiast z północnych regionów przylatują jemiołuszki, gile i czeczotki.

Wędrówkę do ciepłych krajów odbywają niektóre owady. Motyle, takie jak rusałka osetnik i rusałka admirał odlatują w rejony Morza Śródziemnego, a nawet do północnych obszarów Afryki.

Pomiędzy 22 a 23 września przypada równonoc jesienna. Od tego momentu, przez pół roku, biegun południowy będzie bliżej Słońca niż biegun północny, co oznacza, że półkula południowa Ziemi będzie mocniej oświetlona. Od równonocy jesiennej dzień na półkuli północnej staje się krótszy niż noc, a na południowej – dłuższy. Na półkuli północnej rozpoczyna się kalendarzowa jesień.

We wrześniu kwitnienie rozpoczyna zimowit jesienny. Ze względu na wygląd, często mylnie nazywany jest krokusem. Zimowity występują na wilgotnych łąkach, gdzie kwitnąc tworzą jasnofioletowe łany. Uwaga! Roślina oraz jej nasiona są trujące dla zwierząt i ludzi.

Na przełomie września i października w Górach Stołowych obserwujemy zjawisko inwersji termicznej. Polega ono na odwróceniu układu temperatur – wraz ze wzrostem wysokości wzrasta temperatura powietrza. Inwersji towarzyszy zwykle tak zwane „morze mgieł” – kiedy zimne, wilgotne powietrze zalega w dolinach, zaś ciepłe, suche unosi się wyżej.

Jesienią liście na drzewach i krzewach zmieniają kolor. Jest to wynik zahamowania procesu fotosyntezy i zaniku zielonego barwnika (chlorofilu). Drzewa rozpoczynają produkcję karotenoidów, odpowiadających za zmianę koloru liści na żółty i pomarańczowy oraz antocyjanidów, które nadają liściom kolor czerwony.

Trwa rykowisko, czyli okres godowy jeleni szlachetnych. W tym czasie samce nawołują samice wydając niskie, basowe odgłosy. Takie nawoływania rozpoczynają wieczorem, a kończą nawet przed świtem. Czas rykowiska trwa zwykle do czterech tygodni.

Trwają odloty ptaków zimujących na południu. W listopadzie odlatują między innymi czyżyk, kos, pliszka siwa oraz sokół pustułka. W tym okresie przylatują do nas na zimowanie ptaki z północy, między innymi jemiołuszka.

Opadające liście to zjawisko, które przystosowuje drzewa liściaste do niskich temperatur w zimie oraz deficytu wody. Nim to nastąpi, w ogonku liściowym wytwarzana jest tak zwana warstwa odcinająca, czyli luźna warstwa komórek odpowiadająca za proces oddzielenia się liścia od rośliny.

Pojawiają się pierwsze przymrozki. Temperatura przy gruncie spada poniżej 0° Celsjusza. Często w tym okresie pojawia się na powierzchni schłodzonych przedmiotów cieniutka warstewka kryształków lodu, czyli szron. Powstaje on w wyniku kontaktu pary wodnej w powietrzu z obiektami o temperaturze niższej niż 0° Celsjusza.

21 lub 22 grudnia (lata przestępne), kiedy promienie słoneczne padają pod kątem prostym na Zwrotnik Koziorożca, następuje przesilenie zimowe i rozpoczyna się kalendarzowa zima. Na półkuli północnej jest to najkrótszy dzień w roku, kolejne dni stają się stopniowo coraz dłuższe.

Zimą można obserwować jeden z procesów wywołujący wietrzenie fizyczne skały, czyli zamarzanie. Zamarzająca woda w szczelinach skalnych zwiększa swoją objętość zamieniając się w lód i powoduje rozsadzanie skał. Najintensywniejsze działanie następuje przy wahaniach temperatury w okolicy 0° Celsjusza, wówczas woda bardzo często zamarza i odmarza.

Śnieg to maleńkie kryształki lodu, które powstają w chmurach w wyniku zamarzania pary wodnej. Najczęściej przybierają formę sześcioramiennej gwiazdki. Kilka takich kryształków może stworzyć płatek śniegu. Czasami może nastąpić tworzenie się drobnych kuleczek lodowych, wtedy mamy do czynienia z krupą śnieżną.